Antalya Ticaret Borsası (ATB) Aralık ayı Meclis Toplantısı, Meclis Başkanı Erdoğan Ekinci başkanlığında üyelerin katılımıyla ATB Toplantı Salonu’nda gerçekleşti. Üyelerin yönetimin bir aylık faaliyetleriyle ilgili bilgilendirildiği Meclis’te ATB Yönetim Kurulu Başkanı Ali Çandır, tarım, ekonomi ve Antalya ile ilgili değerlendirmelerde bulundu.
Geçirdiği kalp krizinin ardından hayatını kaybeden meclis üyesi Mustafa Cahit Sönmez’i rahmetle anan Çandır, “Aramıza katılan Ata Sönmez’e hoş geldiniz diyorum” dedi. Afetlerden, terör olaylarından, savaşlardan ve gerilimlerden uzak barış içerisinde geçireceğimiz bir yıl olmasını dileyen Çandır, “Tarım sektöründe üreticinin ve ticaret erbabının memnun olacağı, sorunlarımızın en azından bir kısmının çözüldüğü, geleceği umutlarla konuşacağımız bir yıl olmasını diliyorum. Bu fırsatla, 2025 yılının, sizlere, üyelerimize, çalışma arkadaşlarımıza, kıymetli basın mensuplarımıza, ülkemize ve tüm Antalyalılara sağlık, mutluluk ve başarılar getirmesini diliyorum” diye konuştu.

Organize tarım bölgeleri geliyor
Ali Çandır, 2025 yılında da tarıma, Antalya’ya, ülkeye değer katacak yepyeni projeler üretmeye devam edeceklerini söylerken, Antalya İl Tarım ve Orman Müdürü ve Antalya Valisi Hulusi Şahin ile önümüzdeki üç yılı kapsayan tarımda iş birliği protokolü imzaladıklarını hatırlattı. Çandır, “Kentimizin tarımsal potansiyelini artırmak, genç nesli tarım sektörüne kazandırmak, ulusal ve uluslararası alanda Antalya’yı tarımsal iş birliği ve teknolojik yeniliklerin merkezi haline getirmek amacıyla birlikte çalışacağız. Kentimize Tarıma Dayalı Sera İhtisas Organize Sanayi Bölgesi ya da başka bir deyişle organize tarım bölgesi kazandırmak için güç birliği yapacağız” dedi.
Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı’na fizibilite desteği kapsamında başvuruda bulundukları projenin, destek almaya hak kazandığını söyleyen Çandır, “Amacımız, yükte hafif, pahada ağır katma değerli ürünlerin üretiminin yapıldığı bir bölgeyi önümüzdeki 5 yıl içerisinde kentimize ve sektörümüze kazandırmaktır. Başta Valimiz Sayın Hulusi Şahin olmak üzere işbirliği protokolü imzaladığımız Tarım ve Orman Müdürümüz Sayın Şakir Fırat Erkal’a, ekibine ve çalışma arkadaşlarımıza teşekkür ediyorum. Protokolümüzün sektörün gelişimine önemli katkılar sağlayacağına inanıyorum” dedi.

"Üretime odaklandığımız bir yıl olsun"
2025 yılı beklentilerini paylaşan Başkan Çandır, “2024 yılını geride bırakıyoruz. Yıl başında ekonomiyle ilgili dileğimiz, 2023 yılını aratmayacak bir yıl olmasıydı. Ancak yaşadıklarımız, bu dileğimizi karşılayamadı. Şimdi 2025 yılı için benzer bir dilekte bulanacağım. Temennimiz 2025 yılının ülke olarak refah düzeyimizin arttığı bir yıl olmasıdır. 2025 yılından dileğimiz, maliyetler üzerindeki baskının azaldığı, alım gücünün yükseldiği, üretime odaklandığımız, yatırımların hız kazandığı ve dış ticaret gelirlerimizin arttığı bir yıl olmasıdır” diye konuştu.
Başkan Ali Çandır, ekonomiye ilişkin de değerlendirmelerde bulundu. 2024 yılının hem kamu idarecilerinin planlama tahminleri hem de ekonomik hayatın içinde olan iş dünyasının yaptığı tahminlerle geçtiğini söyleyen Çandır, şunları kaydetti:
“Peki, ne tahmin ettik? ne gerçekleşti? Kamu idarecilerinin en önemli ve belirleyici tahminleri orta vadeli program (OVP) kapsamında yaptıkları tahminlerdir. 2024 yılı ile ilgili elimizde 2022-2027 dönemine ait 4 adet OVP bulunmaktadır. Bu 4 programda 2024 yılı için milli gelir (GSYH) büyüme tahmini, yüzde 5.5 ile başladı ve son OVP’de yüzde 3.5 olarak ilan edildi. Yıl sonu gerçekleşmesinin yüzde 3 veya bir miktar altı olmasını tahmin ediyoruz. 2024 yılı enflasyon tahminleri yüzde 7.6 ile başladı ve son OVP’de yüzde 41.5 ilan edildi. Yıl sonu gerçekleşmesinin yüzde 47 civarında olmasını tahmin ediyoruz. 2024 yılı için ABD dolar kuru tahminleri 10.26 TL ile başladı ve son OVP’de 33.22 TL olarak ilan edildi. Yıl sonu gerçekleşmesinin 35 TL civarında olmasını tahmin ediyoruz. Sözünü ettiğim 4 ayrı OVP’de 2024 yılına ilişkin ihracat ve ithalat tahminlerinde de yüzde 20’ye ulaşan tahmin değişiklikleri yapılmıştır. Enflasyondaki yüzde 600’lük ve dolar kurundaki yüzde 300’lük tahmin değişiklikleri dikkate alındığında dış ticaretteki tahmin değişiklikleri oldukça mütevazı kalmış durumdadır.”

Kur baskısı ekonomiyi olumsuz etkiliyor
Karar vericilerin tahmin değişiklikleri yükseldikçe, iş dünyasının yatırım iştahının geriye düştüğünü kaydeden Başkan Çandır, “Nitekim son 3 yılda milli gelir içindeki yatırım ve stok eğilimleri hiç olmadığı kadar geriye gitmiştir. Bu durum tabii yeni istihdam olanaklarını da sınırlamaktadır. Kamu adına karar verenlerin tahmin politikaları ve uygulamaları, Antalya ekonomisine ciddi etkiler oluşturmaktadır. Özellikle kur ve enflasyon uygulamaları, bu etkilerin en yüksek olduğu alanlar olmaktadır. Geçmiş dönem uygulamalarına ve sonuçlarına baktığımızda enflasyon oranı kadar veya daha yüksek seyreden kur değişimlerinin yaşandığı yıllarda kentimiz ekonomisi, ülkemiz ortalamasının üzerinde bir büyüme performansı göstermiştir” değerlendirmesinde bulundu.

"Antalya için sürdürülemez"
Geçen hafta TÜİK’in açıkladığı 2023 yılı il milli gelir (GSYH) büyüme rakamlarına göre 2023 yılında ülke ekonomisi yüzde 5.1 büyürken, Antalya ekonomisinin yüzde 6.3 büyüdüğünü belirten Çandır, şunları söyledi:
“Ana sektörler itibariyle ise tarımda ülkemiz yüzde 0.2 büyürken kentimiz tarımı yüzde 2.4 büyümüştür. Sanayide ülkemiz yüzde 1.7 büyürken kentimiz sanayisi yüzde 3.5 büyümüştür. Hizmetler sektörü ise ülkemizde yüzde 7.5 büyürken kentimizde yüzde 9 büyümüştür. 2023 yılında enflasyon yüzde 64, dolar kuru ise yüzde 58 artmıştır. Aradaki fark yüzde 10 civarındadır. Buradaki kur aleyhine düşük farka rağmen Antalya, ülke ortalamasının üzerinde büyümeyi başarmıştır. 2024 yılına baktığımızda ise enflasyon oranı yüzde 48, dolar kuru ise yüzde 18 artmaktadır. Yani arada yüzde 250’den fazla kur aleyhine makas açıklığı söz konusudur. Bu durum Antalya ekonomisi için sürdürülemez bir baskı oluşturmaktadır. Umuyor ve diliyorum ki 2025 yılı 2024 yılını aratmaz.”

"İkinci en büyük tarım kentiyiz"
TÜİK rakamlarına göre, Antalya ekonomisinin 2023 yılında yaklaşık 40 milyar dolarlık milli gelir ürettiğini kaydeden Çandır, “Bu büyüklükle ülkemiz ekonomisinin yüzde 3.5’nu aşmış durumdayız. 20 yıllık ortalama olan yüzde 3.2 ile karşılaştırdığımızda ortalama üstü bir orana ulaşmış durumdayız. Tarımda ise 3 milyar doları aşan bir büyüklüğü üretmiş durumdayız. Bu büyüklük ile ülkemiz tarımının yüzde 4.5’ini aşmış durumdayız. 20 yıllık ortalamanın yüzde 4.6’yı aştığını hatırlarsak, 2023 yılında 20 yıllık ortalamanın altında kaldığımızı belirtmek isterim. Bu ortalama altı büyümeye rağmen tarımda ulaştığımız 3.1 milyar dolarlık büyüklükle Konya ilimizden sonra ikinci en büyük tarım kenti olmayı başarmış durumdayız” dedi.

Enflasyon hızıyla uyumlu kur beklentisi
Antalya’nın ihracat rakamlarını da değerlendiren Çandır, kentin 2024 yılı ihracatının yıllık yüzde 1.5 civarında büyüyeceğinin tahmin edildiğini, ülkemiz ihracatının yıllık yüzde 2.6 büyüyeceği dikkate alındığında ortalamanın altında bir ihracat büyümesiyle karşı karşıya olunduğunu söyledi. Çandır, şunları söyledi:
“2024 yılında toplam ihracatımızın yüzde 55’ini tarım ürünleri oluşturmuştur. Özellikle yaş meyve sebze ürünleri ihracatımız, toplam tarım ürünleri ihracatımızın çok büyük kısmını oluşturmaktadır. Avrupa Birliği, Rusya ve Irak piyasaları ihracatımızın en büyük pazarlarıdır. Son yıllarda sanayi ürünlerinin ihracatında artış yaşanmaktadır ancak tarım ürünleri ihracatı hala en büyük payı oluşturmaktadır. İhracatımızın nominal değer olarak oldukça düşük olmasına rağmen pazar çeşitliliğimiz oldukça yüksektir. Diğer taraftan ülkemiz ortalamasının üzerinde bir fiyat/kg değerine sahibiz. Ürettiğimiz tarım ürünlerinin büyük bölümünün zaman faydalı olması dolayısıyla nitelikli tarım yapma kapasitemiz artmış durumdadır. Ancak 2024 yılı boyunca ihracatçılarımızın dış pazarlarda fiyat oluşturma sorunları had safhaya çıkmıştır. Çünkü kur fiyatı artış hızından çok yüksek seyreden maliyet artışları, uzun süredir çalışılmakta olan dış pazarlara bile girişi ciddi boyutta zorlamıştır. 2025 yılında hem tüketim mallarının ithalatını dengelemek hem de dış pazarlara ihracat gücümüzü koruyabilmek için mutlaka enflasyon hızıyla uyumlu bir kur fiyatı oluşmasına ihtiyaç vardır.”

Asgari ücrette vergi dilimi önerisi
2025 yılı asgari ücretinin belirlenmesi için tarafların görüştüğünü, her kesimin kendine göre asgari ücret önerdiğini belirten Çandır, rakam ne olursa olsun bu rakamın her kesime getireceği yüklere dikkat çekti. Çandır, “Örneğin çalışanlar açısından 3. ya da 4. ayda yüksek vergi dilimine geçilecekse bu rakamın değeri ve anlamı o derece düşecektir. Diğer taraftan hepimizin bildiği bir konu da asgari ücret üzerinde maaşlarla çalışanların doğal olarak en az asgari ücret artış oranında artışlar beklemeleridir. Yani asgari ücret sadece bu maaşla çalışanlar için değil diğer tüm çalışanları da yakından ilgilendirmektedir. Dolayısıyla asgari ücret konusunda yapılacak iyileştirme kadar önemli olan konu, vergi dilimlerinin yeniden değerleme oranıyla uyumlu olarak artırılmasıdır. Böylece yapılan zamlar çalışanlar için daha faydalı olacaktır” diye konuştu.
İşverenler için asgari ücretin, ciddi boyutta sigorta ve diğer ilave yükler getirdiğini belirten Çandır, “Mevcut indirimler ve muafiyetler dışında işverene yükü net asgari ücretin yaklaşık yüzde 45’i düzeyindedir. Bu oran, mevcut koşullarda işverenlere ağır yükler getirmekte, istihdam seviyelerini korumayı zorlaştırmaktadır. Özellikle tarım kesiminde bir taraftan çalışan eksikliği yaşanırken diğer taraftan da mevcut işçilik maliyetleri, üreticileri kısır bir döngünün içinde bırakmaktadır. Uzun bir süredir ısrarla önerdiğimiz, tarım kesimini dikkate alan sosyal sigorta uygulamasını hayata geçirmemiz elzemdir. Önümüzdeki yılda da bu konudaki çalışmalarımıza devam edeceğiz” değerlendirmesinde bulundu.

Borsa iklim değişikliğine karşı uyardı
Başkan Ali Çandır, Borsa’nın çalışmalarıyla ilgili de üyelere bilgi verdi. Borsa’nın 2024 yılında yeşil mutabakat, iklim değişikliği ve sürdürülebilirlik temalı eğitim, seminer ve toplantılar gerçekleştirdiğini belirten Çandır, aşırı iklim olaylarının giderek artan şiddetle artacağı uyarısında bulunduklarını hatırlattı. Çandır, “Nitekim sel, hortum, fırtına, dolu, kuraklık, su kaynaklarının tükenmesi ve suya erişim sorunu kapsamlı etkilerini aynı şiddetle hissettik. Korktuğumuz günlerin gelmekte olduğuna işaret ettik. Yaşadığımız felaketlerde hem şehrimiz hem de tarım alanlarımız büyük zarar gördü. Önemli hasarlar meydana geldi ve ürün kayıpları yaşandı. Şimdiye kadar geç kalmış olsak da bugünden yapmamız gereken, gelecek aşırı yağışlar ve iklim değişikliği için etkili tedbirler almalıyız. Bu tedbirleri almanın yolu altyapı yatırımlarını bu temelde uygulamak, planlamalar yapmak ve ortak hareket etmekten geçmektedir. Unutmayalım bu değişimden sektör ve birey ayrımı yapmaksızın hepimiz sorumluyuz. Aksi halde artan şiddette kayıplar yaşamaya devam edeceğiz” dedi.

"Komiteler mutfağımız"
Borsa’nın mutfağı olan komitelerde tarımla ilgili sorun ve taleplerin gündeme getirildiğini belirten Çandır, gelen öneri ve taleplerin ilgili paydaşlarla paylaşılarak takipçisi olduklarını söyledi. Müşterek meslek komite toplantılarında üyeleri paydaşlarla bir araya getirerek sorunlara yönelik öneri ve talepleri doğrudan paylaştıklarını kaydeden Çandır, tarımsal girdi maliyetlerinde yaşanan artışlar, istihdam sorunları, iklim değişikliğinin tarımsal üretime etkileri, kredi faizlerinin yüksekliği ve finansmana erişimde yaşanan sorunlar, ihracatta kur kaynaklı olumsuz etkilenme ve tarımsal üretim planlaması konularının bu toplantılarda gündeme geldiğini hatırlattı. TOBB Başkanı Rifat Hisarcıklıoğlu ev sahipliğinde Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nde düzenlenen toplantılarda ve Türkiye Ekonomi Şurası’nda tarımın sorunlarına yönelik geliştirdikleri önerileri icra makamlarına sunarak çözüm aradıklarını kaydeden Çandır, “Yönetim kurulu olarak, Borsamızın mutfağı olarak gördüğümüz meslek komiteleri toplantılarında gündeme gelen sorunların çözümüne yönelik çalışmaya ve takipçisi olmaya devam edeceğiz” dedi.

Ur-Ge ile üyeler yurt dışına açılıyor
Antalya Ticaret Borsası olarak, tarımsal üretimin, ticaretin ve ihracatın geliştirilmesi için canla başla çalışmaya devam ettiklerini vurgulayan Ali Çandır, Ticaret Bakanlığı destekli yaş meyve sebze ve kesme çiçek konulu Ur-Ge projelerinin başarılı bir şekilde devam ettiğini söyledi. Çandır, “Yaş meyve sebze konulu Ur-Ge projemiz kapsamında üyelerimiz; 2022 yılında Tayland, 2023 yılında Litvanya, Letonya, Estonya yıl içerisinde ise başta İngiltere olmak üzere Birleşik Krallık, Norveç, İsveç’e ve geçtiğimiz günlerde ise heyetimiz Japonya’da bir dizi ziyaret gerçekleştirdi. Yönetim Kurulu Başkan Yardımcımız Halil Bülbül’ün başkanlığındaki heyetimiz, Tokyo ve Osaka’da ithalatçı firmalarla yüz yüze görüşmelerde bulunarak hal ve zincir marketlerde incelemelerde bulundu. Her zaman söylediğim gibi, üyelerimizin bu önemli ziyaretler ve görüşmeler sonucunda elde ettikleri kazanımların, ticaret ve Ar-Ge faaliyetlerimize olumlu katkılarda bulunmasını diliyorum” dedi.

“Ticaretin gelişmesine katkı sunduk”
Ali Çandır, 2024 yılında süt, çevre ve toprak, yeşil mutabakat ve sürdürülebilirlik temalı eğitim, panel, seminer ve toplantılar, hayvancılık ve et ticareti, zeytin ve zeytinyağı, kesme çiçek kapsamlı sektörel analiz toplantıları, kırsal kalkınma destekleri hakkında bilgilendirme semineri düzenlediklerini hatırlatırken, Vali ve Büyükşehir Belediye Başkanının konuk olduğu Kent Buluşmaları, teknik inceleme ziyaretleri, tarım ve yöresel ürünler kapsamlı Hasyurt ve YÖREX fuarlarını düzenlediklerini belirtti. Çandır, “Toplantılar ile sorunlarımızı geniş bir katılımla ilgili sektör paydaşlarının katkılarıyla derinlemesine analiz ederek ve rapor haline getirdik. İlgili merciler ve kamuoyu ile paylaştık. Bilgilendirme kapsamlı faaliyetlerle geleceğe yönelik çalışmalarda bulunduk. Teknik inceleme ziyaretleri ile kurumsal ve bireysel kapasitemizin geliştirilmesi için kıyaslama faaliyetlerde bulunduk. Fuarlar ile tarım ve gıda ürünlerinin tanıtılmasına, yeni iş fırsatlarının doğmasına ve ticaretin gelişmesine katkı sunduk” diye konuştu.
“Antalya Yaş Meyve Sebze Endeksi” ile “Antalya Domates Endeksi”, tarımsal enflasyon ve ihracat değerlendirmesini her ay düzenli olarak kamuoyu ile paylaştıklarını söyleyen Çandır, “Tüm faaliyetlerimizde üyelerimizin, sektörümüzün, kentimizin ve ülkemizin daha güçlü bir konuma gelmesi için çaba sarf ediyoruz” dedi.

2025 bütçesi oybirliğiyle kabul edildi
Başkan Çandır, denk bütçe esasına göre 2025 yılı bütçesini 60 Milyon TL olarak öngördüklerini kaydederken, bütçenin üyelere ve tarım sektörüne hayırlı olmasını diledi.
Mecliste ATB’nin 2025 yılı bütçesi oy birliğiyle kabul edildi.
Meclis’te üyeler sektörleriyle ilgili değerlendirmelerde bulundu.